Pies domowy - Vademecum

asica1212 · Gość

PIES DOMOWY (Canis familiaris)

Najstarsze udomowione (przed 8 tys. lat) zwierzę pochodzące od wilka i szakala; ok. 400 ras różnego wzrostu, wagi, maści; rozpowszechnione w całym świecie; prócz celów towarzyskich używane w myślistwie, pasterstwie, dla obrony, przez policję, jako przewodnicy niewidomych i in.; dojrzewa płciowo między 6. a 10. miesiącem, fizycznie ok. 1,5-2 lat; u suki ruja 2 razy w roku, ciąża 58-63 dni, w miocie od 4 (u małych ras) do 8 szczeniąt; żyje do 20 lat; wg współczesnych badań najstarsze przypadki udomowienia psa sięgają na terenie Azji nawet 15 tys. lat wstecz; posiada najwyższe wśród zwierząt zdolności poznawcze, nabyte w drodze wielowiekowego obcowania z człowiekiem.

Taksonomia

Karol Linneusz opisał naukowo psa w 1758 pod nazwą Canis familiaris Linnaeus, 1758. W tej samej pracy Linneusz opisał wilka pod nazwą Canis lupus. Kiedy uzgodniono, że pies prawdopodobnie pochodzi od wilka nazwa systematyczna (naukowa) psa została zmieniona zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej na Canis lupus f. familiaris - czyli forma domowa wilka, w skrócie C. l. familiaris. Ze względu na powszechność stosowania pierwszej nazwy jaką nadał psu Linneusz - Canis familiaris, w 2003 r. Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej dopuściła stosowanie obydwu nazw jako poprawnych nazw naukowych[1]. Zarówno Canis familiaris, jak i Canis lupus familiaris są poprawnymi nazwami systematycznymi psa domowego. W przypadku tej drugiej nazwy należy pamiętać, że w drodze wyjątku nie jest to trynominalna nazwa podgatunku lecz uproszczony zapis nazwy formy udomowionej Canis lupus f. familiaris. Pies domowy nie jest podgatunkiem wilka.

Budowa
* Wysokość w kłębie waha się od ok. 25 cm do nawet ok. 1 metra.
* Masa ciała psów występuje w granicach od 1 kg do ok. 90 kg.
* Głowa: może mieć kształt okrągły, wydłużony lub kwadratowy.
* Uszy: w zależności od rasy mogą być obwisłe, długie, stojące, krótkie, łamane
* Ogon: może być długi, krótki, z chorągwią lub zakręcony, noszony na grzbiecie.

Umaszczenie:
* Jednobarwne: czarne, kremowe, białe , czerwone, niebieskoszare, złoty, rude, żółte czy brązowe.
* wielobarwne: dwubarwne (black and tan), trójbarwne, nakrapiane, łaciate, dereszowate, pręgowane, podpalane.

Szata: krótka, długa, szorstka, z podszerstkiem lub bez. Występują także psy zupełnie nieowłosione.

Wiek psa

Określenia wieku u psa m.in. dokonuje się po oględzinach stanu uzębienia oraz ilości siwych włosów na głowie. U psów w okresie ok. 7 lat są widoczne starcia na kłach oraz siekaczach, w wieku 10-12 lat następuje wypadanie zębów.

Według Kazimierza Ściesińskiego zestawienie porównawcze wieku psa w stosunku do człowieka przedstawia się następująco:
pies człowiek
6 m-cy 10 lat
10 m-cy 14 lat
12 m-cy 15 lat
18 m-cy 20 lat
2 lata 24 lata
3 lata 28 lat
4 lata 32 lata
5 lat 36 lat
6 lat 40 lat
7 lat 44 lata
8 lat 48 lat
9 lat 52 lata
10 lat 56 lat
11 lat 60 lat
12 lat 64 lata
13 lat 68 lat
14 lat 72 lata
15 lat 76 lat

Niemiecki uczony H. G. Niemandem podaje bardziej ogólne porównanie wieku psa z człowiekiem. Pierwszy rok życia psa w przełożeniu na życie człowieka to 14 lat. Drugi rok życia psa to 7 lat życia człowieka - czyli 2 letni pies to odpowiednik wiekowo 21 latka, a każdy następny rok życia psa stanowi 5 lat życia człowieka[2].

Historia i udomowienie psa

Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia psa domowego. Jednak opierając się na badaniach genetycznych, badacze wskazują na pochodzenie udomowionego psa od wilka (Canis lupus). Według Hansa Räbera, argumentami potwierdzającymi tę teorię są także:
* podobieństwa w kształcie powierzchni czwartych zębów przedtrzonowych
* ciężar mózgu psa jest najbardziej zbliżony do ciężaru i objętości mózgu wilka (u psa jest on mniejszy o ok. 30%) (u szakala różnice były większe). Związane jest to z faktem skrócenia się u psa trzewioczaszki w stosunku do mózgoczaszki.
* badania krwi, wykazujące w budowie białek określonej grupy największe podobieństwa do krwi wilka
* badania etologiczne potwierdziły zbieżność zachowań społecznych wśród watah wilków i sfor psów.

Do kilku pozostałych teorii można zaliczyć tę do której przychylał się m.in. Karol Darwin. Sądził on że swój udział w powstaniu psa domowego mają kojoty i szakale, zwłaszcza na terenach ich naturalnego występowania (Ameryka Północna i Azja Mniejsza).

Istniała także hipoteza mówiąca o istnieniu wymarłego już, wspólnego praprzodka psa domowego, zbliżonego do psów dingo, czy psów pariasów.Najstarszymi tekstami, świadczącymi o współistnieniu psa i człowieka, są teksty pochodzące z okresu kultury Sumeryjskiej[3].Psy pochodzą prawdopodobnie z jednego obszaru Ziemi, Azji Wschodniej, gdzie wydzieliły się z gatunku wilka. Rozprzestrzeniły się potem po całej planecie, konkurując z miejscowymi populacjami wilków. Świadczy o tym ich mniejsza różnorodność w miarę geograficznego oddalenia od Azji Wschodniej. Po udomowieniu psa przez człowieka nastąpiła mutacja w jednym z genów (został on ostatnio zidentyfikowany), w wyniku której powstały rasy małych psów. Musiały być one atrakcyjne dla człowieka, który starał się utrzymywać populację niewielkich psów, pomimo ich mniejszej użyteczności w polowaniu i gorszego przystosowania do życia w prehistorycznych warunkach. Obecnie ze wszystkich gatunków ssaków psy wykazują największą różnorodność. Udomowienie [edytuj]Początki udomowienia psa szacuje się na ok. 17-12 tys. lat[5], był on używany przez myśliwych z Syberii, pojawia się też w Palestynie oraz w Iraku.

Do najstarszych ośrodków udomowienia psa zaliczyć można obszary Europy, gdzie znaleziono najstarsze szczątki tego zwierzęcia, czyli rejony Danii, Niemiec i Anglii, a także odkrycia z okolic Izraela, Iranu, Japonii, czy Turcji. Odkryto także, że na terenach Idaho, w Stanach Zjednoczonych 10 000 lat temu także żył przedstawiciel psa domowego.

Althaus wyróżnił cztery fazy w procesie domestykacji psa:
* faza symbiozy, w której zarówno wilk (odpadki żywieniowe) jak i człowiek (czujność wilka ostrzegająca przed zbliżającym się niebezpieczeństwem) czerpią korzyści z współistnienia.
* faza zacieśnienia więzów z człowiekiem, stopniowe blokowanie dostępu do zwierząt dziko żyjących.
* faza świadomej selekcji hodowlanej na potrzeby człowieka.
* faza hodowli psa ze względu na jego eksterier.

Kości wilka odnaleziono u boku szczątków ludzkich tak starych jak człowiek z Boxgrove w Surrey, datowanych na 400 tysięcy lat p.n.e. Czaszki wilków wyłowione z zatopionego obozu nomadów, którzy przeszli z Syberii na Alaskę, są niemal takie same, jak czaszki ich przodków z Boxgrove. Ich szczęki były mniej wysunięte do przodu, a zęby bardziej stłoczone, ale z wyglądu były to nadal czaszki dzikich zwierząt.

Mniej więcej w tym samym czasie myśliwi zaczęli chętniej używać strzał niż włóczni. Wilki – już prawie psy - stały się bardziej użyteczne (np. do przynoszenia upolowanej zdobyczy) i zaczęły się cieszyć ludzką "przyjaźnią", jako zwierzę użytkowe. Darwin napisał kiedyś, że w czasach głodu ludność Ziemi Ognistej prędzej zjadłaby własne stare kobiety, niż swe psy.[potrzebne źródło] W Ein Mallah w Izraelu, w grobie "pierwszych farmerów", znaleziono szkielet szczeniaka pochowanego obok dziecka. Dzikie zwierzęta stały się członkami rodziny. Wkrótce ich pysk uległ skróceniu, zęby zmalały, oczy powiększyły się i stały okrągłe.

Pozostałością po tamtym prymitywnym zwierzęciu jest śpiewający pies z Nowej Gwinei oraz dingo. Dingo nie zmienił się wiele od tamtych czasów, ale od tego czasu psy rozprzestrzeniały się po całym prawie świecie (z wyjątkiem Afryki, która była od nich wolna aż do ery żelaza) równie szybko jak ludzie.

Historia psa domowego na ziemiach polskich

Rudolf Kryspin w "Historii psa i kynologii" pisze[6], że najstarszą pozostałością psa domowego na terenie Polski, jest czaszka odkryta w okolicach Sandomierza, datowana na ok. 4 tysiące lat p.n.e. Na tamtych terenach znaleziono także grób z 1700 roku p.n.e., w którym pochowano człowieka z pięcioma psami, prawdopodobnie członka starszyzny rodowej. Najmłodsze wykopaliska szczątków psów pochodzą z okolic Opola. Dostarczają one informacji o dwóch typach psów hodowanych w tamtych rejonach:
* pierwszy to typ większego psa, wyglądem zbliżonego do wilka
* drugi typ był mniejszy i zbliżony do szpica.

W okresie średniowiecza na ziemiach polskich najliczniej występowały psy wykorzystywane do polowań na grubego zwierza. Do takich psów zaliczano charty, ogary, wyżły i brytany. Przywilej polowania oraz trzymania psów wyznaczonych do tego zadania przypadał królom i możnowładcom, ale także opatom oraz biskupom. Później psy hodowała również szlachta ziemiańska, w celu polowań na drobną zwierzynę.

Wraz ze spadkiem liczebności zwierzyny leśnej oraz z nasileniem się karczowania coraz większych połaci lasu zaczęto rezygnować z hodowli brytanów i ograniczać liczbę chartów i ogarów. W nowych warunkach dobrze radziły sobie legawce, w tym "wyżeł polski - wodołaz", który jest jednym z przodków wyżłów niemieckich szorstkowłosych.

Polskim źródłem informacji, dotyczącej ras psów i ich hodowli z okresu I połowy XVII wieku, jest książka pod tytułem "Myślistwo z Ogary" autorstwa Jana Ostroroga. Dokument ten jest podręcznikiem hodowli ras psów najpopularniejszych w tamtym okresie, czyli poświęcony głównie ogarom i chartom.

Na terenach nizinnych od XVI wieku trzymano łagodne psy strzegące stad owiec, a rozpowszechnione wraz z progresem hodowli tego typu rogacizny. Literatura angielska podaje[7], że importowane do Szkocji 6 sztuk polskich owczarków nizinnych przyczyniło się do powstania rasy Bearded Collie.

Użytkowość
Psy ze względu na funkcje jakie pełnią dla człowieka, zostały podzielone na typy, bądź grupy związane z użytkowością. Wykorzystywane są jako:
* psy myśliwskie
* tropowce (Bloodhound)
* legawce (Pudelpointer)
* płochacze (płochacz niemiecki)
* posokowce (Posokowiec bawarski)
* gończe (Gończy Hamiltona)
* norowce (jamnik)
* psy aportujące (Curly Coated Retriever)
* psy ratownicze (Nowofundland)
* psy pasterskie (Anatolian)
* psy zaganiające (Bouvier des Flandres)
* psy stróżujące (Mastif tybetański)
* psy stróżująco - obronne (Doberman)
* psy służbowe wykorzystywane na potrzeby wojska (Czarny terier), policji (Owczarek niemiecki), służb celnych (chodsky pes)
* psy zaprzęgowe (Siberian Husky)
* psy wyścigowe (Greyhound)
* psy reprezentacyjne (Pudel miniaturowy)
* psy hodowane w celach konsumpcyjnych (nagi pies meksykański)
* psy wiejskie (Hovawart)
* psy hodowane w celach kynoterapii (Labrador Retriever)

Ciekawostki:
* W dostępnych nam źródłach nie znajdujemy nigdzie najmniejszego śladu pierwszego zetknięcia człowieka z psem.
* W najstarszym piśmiennictwie zastajemy sytuację, w której pies był już doskonale udomowiony.
* Prawdopodobnie potomek wilka szarego.Pies pochodzi z gromady ssaków.
* Psy są drapieżnikami żyworodnymi.
Źródło: [link widoczny dla zalogowanych] Jezyk

Rasy psów:
A
Aďdi - FCI - 247
Affenpinscher
Afghan Hound
Aidi - FCI - 247
Ainu-Dog
Airedale Terrier - FCI - 7
Akbash dog
Akita - FCI - 255
Akita amerykańska - FCI - 344
Alaskan Malamute - FCI - 243
Alpejski gończy krótkonożny - FCI - 254Alpenländische Dachsbracke
Alpine Dachsbracke
American Bulldog
American Cocker Spaniel
American Eskimo Dog
American Foxhound
American Pit Bull Terrier
American Staffordshire Terrier - FCI - 286
American Water Spaniel
Amerykański spaniel dowodny - FCI - 301
Anatolian - FCI - 331
Anatolian Shepherd
Anatolian Shepherd Dog
Anglo-Français de petite vénerie
Appenzeller - FCI - 46
Appenzeller Sennenhund
Ariégeois - FCI - 20
Atlas Shepherd Dog
Australian Cattle Dog - FCI - 287
Australian Kelpie
Australian Silky Terrier - FCI - 236
Australian Shepherd
Australian Stumpy Tail Cattle Dog - FCI - 351
Australian Terrier
Australijski pies pasterski
Azawakh

B
Baluchi Hound
Basenji
Basset d'Artois
Basset des Alpes
Basset Hound
Beagle
Beagle-Harrier
Bearded Collie
Beauceron
Bedlington Terrier
Belgian Shepherd Dog
Bergamasco
Bergamasco Shepherd Dog
Berger Blanc Suisse
Berger de Beauce (Beauceron)
Berger de Brie (Briard)
Berger de Picardie (Berger Picard)
Berger des Pyrenees a face rase
Berger des Pyrenees a poil long
Berger Picard
Bernardyn długowłosy
Bernardyn krótkowłosy
Berneński pies pasterski
Berner Sennenhund
Bernese Mountain Dog
Biały owczarek szwajcarski
Bichon Frise
Bloodhound
Blue Paul
Bobtail
Boerboel
Bokser
Bolończyk
Bolończyk kolorowy
Border Collie
Border Terrier
Boston Terrier
Bouvier des Ardennes
Bouvier des Flandres
Brabantczyk
Braque d'Auvergne
Briard
Broholmer
Buldog amerykański
Buhund
Buldog angielski
Buldog francuski
Bullmastif
Bulterier
Bulterier miniaturowy

C
Canaan Dog
Ca de Bestiar
Cairn Terrier
Cane Corso
Cane da pastore Bergamasco
Cane da pastore Maremmano-Abruzzese
Catalan Sheepdog
Cão da Serra da Estrela
Caucasian Shepherd Dog
Cavalier King Charles Spaniel
Ceskoslovensky Vlcak
Ceský Teriér
Cesky Terrier
Charcik włoski
Chart afgański
Chart afrykański
Chart angielski Whippet
Chart hiszpański
Chart perski
Chart polski
Chart rosyjski borzoj
Chart szkocki
Chart węgierski
Chesapeake Bay Retriever
Chien de Berger Belge
Chien de l'Atlas
Chihuahua
Chin japoński
Chiński grzywacz
Chodsky pes
Chortaj
Chow Chow
Cirneco dell`Etna
Clumber Spaniel
Coban Köpegi
Cocker spaniel amerykański
Cocker spaniel angielski
Collie Rough
Collie Smooth
Coton de Tulear
Croatian Sheepdog
Curly Coated Retriever
Czarny terier
Czeski fousek
Ceskoslovensky Vlcak

D
Dalmatyńczyk
Dandie Dinmont Terrier
Deutscher Boxer
Deutscher Jagdterrier
Długowłosy owczarek francuski briard
Doberman
Dog argentyński
Dog kanaryjski
Dog niemiecki
Dogue de Bordeaux
Duży gończy gaskoński
Duży japoński pies
Duży Munsterlander
Duży szwajcarski pies pasterski

E [edytuj]
Elkhund czarny
Elkhund szary
Elo
English Beagle
English Toy Terrier
Entlebucher
Epagneul Breton
Eurasier

F
Field Spaniel
Fila Brasileiro
Flat Coated Retriever
Flandryjski pies zaganiający
Foksterier krótkowłosy
Foksterier szorstkowłosy
Fox Terrier (Smooth)
Fox Terrier (Wire)
Foxhound angielski

G
Galgo espańol
German Hunting Terrier
German Shepherd Dog
Golden Retriever
Gończy Hamiltona
Gończy polski
Gończy Schillera
Gończy słowacki
Gordon
Gos d'Atura Catala
Greyhound
Groenendael
Gryfon Korthalsa
Gryfonik belgijski
Gryfonik brukselski

H
Hawańczyk
Harrier
Hollandse Smoushond
Hokkaido
Hovawart
Hrvatški Ovčar

I
Irish Glen of Imaal Terrier
Irish Soft Coated Wheaten Terrier
Irish Staffordshire Bull Terrier
Irish Terrier
Irish Wolfhound
Islandzki szpic pasterski

J
Jack Russell Terrier
Jamnik długowłosy
Jamnik krótkowłosy
Jamnik szorstkowłosy
Jämthund
Japanese Terrier
Jużak

K
Kangal Dog
Karabas
Karabash
Karelski pies na niedźwiedzie
Kavkazskaia Ovtcharka
Kerry Blue Terrier
King Charles Spaniel
Kishu
Kritikos Lagonikos
Komondor
Kooikerhondje
Kraški ovčar
Kromfohrländer
Kuvasz

L
Labrador Retriever
Lakeland Terrier
Landseer (typ kontynentalno-europejski)
Lapinporokoira
Laverack
Leonberger
Lhasa Apso
Lwi piesek

Ł
Łajka jakucka
Łajka karelo-fińska
Łajka rosyjsko-europejska
Łajka wschodniosyberyjska
Łajka zachodniosyberyjska

M
Majorca Shepherd Dog
Malinois
Maltańczyk
Mały gończy anglo-francuski
Mały gończy gaskoński
Mały Munsterlander
Manchester Terrier
Mastif angielski
Mastif hiszpański
Mastif neapolitański
Mastif pirenejski
Mastif tybetański
Mastino napoletano
Miniature Bull Terrier
Mops
Mudi

N
Nagi pies meksykański
Nagi pies peruwiański
Niemiecki terier myśliwski
Nihon Teria
Norfolk Terrier
Norsk Buhund
Norweski elghund czarny
Norweski elghund szary
Norwich Terrier
Nowofundland

O
Ogar polski
Old English Sheepdog (Bobtail)
Owczarek amerykańsko-kanadyjski
Owczarek anatolijski
Owczarek australijski - Kelpie
Owczarek australijski (typ amerykański)
Owczarek belgijski

* Owczarek belgijski Groenendael
* Owczarek belgijski Laekenois
* Owczarek belgijski Malinois
* Owczarek belgijski Tervueren

Owczarek chorwacki
Owczarek francuski Beauceron
Owczarek francuski Briard
Owczarek holenderski
Owczarek kataloński
Owczarek kaukaski
Owczarek kraski
Owczarek niemiecki
Owczarek pikardyjski
Owczarek pirenejski
Owczarek podhalański
Owczarek południoworosyjski Jużak
Owczarek staroangielski Bobtail
Owczarek szetlandzki
Owczarek szkocki długowłosy
Owczarek szkocki krótkowłosy
Owczarek środkowoazjatycki
Owczarek z Majorki

P
Papillon
Parson Russell Terrier
Pekińczyk
Petit Basset Griffon Vendéen
Petit Brabançon
Phalene
Pies faraona
Pies grenlandzki
Pies kanaryjski
Pies z Majorki
Pinczer austriacki
Pinczer miniaturowy
Pinczer średni
Pirenejski pies górski
Płochacz niemiecki
Płochacz holenderski
Podenco Ibicenco
Podenco z Ibizy
Pointer
Polski owczarek nizinny
Posokowiec bawarski
Posokowiec hanowerski
Pudel duży
Pudel miniaturowy
Pudel średni
Pudel toy
Pudelpointer
Puli
Pumi

Q

R
Retriever z Nowej Szkocji
Rhodesian Ridgeback
Rosyjski toy
Rottweiler

S
Saarloos Wolfdog
Saarlooswolfhond
Sage Baluchi
Saluki
Samojed
Sarplaninac
Schapendoes
Schipperke
Scottish Terrier
Sealyham Terrier
Seter angielski
Seter irlandzki
Seter szkocki
Shar Pei
Shetland Sheepdog
Shiba
Shih Tzu
Siberian Husky
Skye Terrier
Slovakian Chuvach
Slovenský Čuvač
Słowacki czuwacz
Small Brabant Griffon
South Russian Shepherd Dog
Spaniel kontynentalny miniaturowy Papillon
Spaniel kontynentalny miniaturowy Phalene
Spaniel pikardyjski
Spaniel tybetański
Spanish Greyhound
Springer spaniel angielski
Springer spaniel walijski
Staffordshire Bull Terrier
Suomenlapinkoira
Sznaucer miniaturowy
Sznaucer olbrzym
Sznaucer średni
Szpic duży
Szpic fiński
Szpic mały
Szpic miniaturowy
Szpic niemiecki
Szpic średni
Szpic wilczy
Szpic włoski

Ś
Śpiewający pies z Nowej Gwinei

T
Tazi
Terier australijski
Terier czeski
Terier irlandzki
Terier szkocki
Terier tybetański
Terier walijski
Tervueren
Thai Ridgeback Dog
Tosa

U

V

W
Weimaraner kurzhaarig
Welsh Corgi Cardigan
Welsh Corgi Pembroke
Welsh Terrier
West Highland White Terrier
Whippet
Wilczarz irlandzki
Wyżeł niemiecki długowłosy
Wyżeł niemiecki krótkowłosy
Wyżeł niemiecki szorstkowłosy
Wyżeł weimarski długowłosy
Wyżeł weimarski krótkowłosy
Wyżeł węgierski krótkowłosy
Wyżeł węgierski szorstkowłosy
Wyżeł włoski krótkowłosy
Wyżeł włoski szorstkowłosy

X
Xoloitzquintle

Y
Yorkshire Terrier

Z
Źródło: [link widoczny dla zalogowanych]

Więcej informacji o psach:
* [link widoczny dla zalogowanych]
* [link widoczny dla zalogowanych]

Nie można było umieścić tego wszystkiego w jednym temacie, zamiast tworzyć mnóstwo bzdurnych?
Połączyłam ze sobą posty, przykleiłam temat.
Klikla - Potwór

agaciatko24

I love you!.! :***

muszę tylko tu Kamcio wysłać... xD

xarchos

[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]